Thế nào là Thực hành tốt trồng trọt & thu hái cây thuốc ?

THẾ NÀO LÀ THỰC HÀNH TỐT TRỒNG TRỌT & THU HÁI DƯỢC LIỆU? 


Năm 2002, Tổ chức Y tế thế giới đã ban hành bản Tiêu chuẩn Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc (Good agriculture and Collection Practice, viết tắt là GACP) để khuyến khích các nước thành viên dựa vào đó để soạn thảo  GACP cho riêng mình. Hiện Trung Quốc, Nhật Bản, cộng đồng châu Âu đã soạn thảo GACP riêng.Chúng tôi xin giới thiệu tóm tắt bản soạn thảo GACP với hy vọng nước ta sớm soạn thảo GACP để nâng cao chất lượng của ngành Dược liệu trong nước.
Thực hành trồng trọt tốt cây thuốc
• Xác định tính xác thực của cây thuốc: Xác định tính xác thực của cây thuốc là xác định tên khoa học (tên Latinh, tên tác giả và họ cây). Mẫu thực vật phải nộp lên cơ quan lưu trữ. Phải tham khảo các tài liệu y học cổ truyền của nước rõ nguồn gốc.
• Hạt và các nguyên liệu khác để gây giống: Phải dán nhãn thích hợp và tham khảo tài liệu kỹ thuật canh tác tuân theo độ gia tăng phân hữu cơ và đất ẩm.
• Môi trường sinh thái: Tác động của môi trường sinh thái trong canh tác có thể kiểm soát qua thời gian. Nên giảm thiểu sự xói mòn đất (trồng cây che phủ, dùng phân xanh); việc tưới và thoát nước phải được kiểm soát, áp dụng các biện pháp đúng thời điểm (bấm ngọn, tỉa cành...) để duy trì và bảo vệ cây, giới hạn dùng thuốc trừ sâu, trừ cỏ.
• Thu hoạch: Thu hoạch đúng thời điểm, phù hợp với chất lượng và số lượng cây. Thiết bị dùng thu hái cây phải giữ sạch sẽ. Thành phẩm phải được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh bị ô nhiễm do côn trùng, gia súc.
• Nhân viên: Người trồng cây, thu hái và sản xuất phải có kiến thức thích hợp (xác định thực vật, đặc tính trồng trọt, yêu cầu về môi trường, cách thu hoạch và bảo quản, giữ vệ sinh thân thể khi công tác).

Thực hành thu hái tốt (áp dụng với cây thuốc mọc hoang)
• Cho phép thu hái có giấy phép cho thu hái (cây ở nơi hoang dã) của nhà cầm quyền, nhà nước và chủ sở hữu đất đai.
• Lập chương trình và kỹ thuật trước khi thu hái, phải xác định địa chỉ phân phối và mật độ các loại cây cần thu gom. Có tài liệu (tài liệu viết kèm theo ảnh chụp cây thu hái) để hướng dẫn và đào tạo nhân viên thu hái. Khi thu hái cần bảo vệ các loại cây khác ở cùng khu vực.
• Chọn cây thuốc đi thu hái: Xác định trong Dược điển quốc gia và các tài liệu tham khảo quốc gia của nước có người sử dụng cuối cùng. Việc tham khảo, xác định thực vật học phải được ghi chép và lưu giữ.
• Thu hái: Thu hái vào thời vụ hay thời điểm thích hợp, xác định theo chất lượng và số lượng của thành phần hoạt chất. Thu hái nhưng không phá hủy sinh thái. Sau khi thu hái phải chế biến sơ bộ nguyên liệu thu hái được để bảo vệ, chống côn trùng và súc vật. Dụng cụ thu hái (dao kéo và các phương tiện cơ khí) phải giữ sạch ở điều kiện thích hợp.
• Nhân viên thu hái phải có kiến thức thực hành (thực vật học, tên cây thuốc, tên thông thường, tên khoa học bằng tiếng Latinh, kiến thức bảo vệ môi trường). Nhân viên phải có quần áo bảo hộ lao động (bao gồm cả găng tay khi cần thiết).
Trên đây là kiến thức cơ bản. Khi soạn thảo GACP cho nước ta, cần thêm các tài liệu phụ thêm như: Kỹ thuật thông thường khi thu hái; kỹ thuật đóng gói, chuyển hàng đi; mẫu hồ sơ cho cây thuốc được trồng trọt và thu hái.

Nguyễn Khang (CTQ số 72)