Theo Đông y, Thanh đại vị mặn, tính hàn; vào kinh can; tác dụng thanh nhiệt giải độc, lương huyết tiêu ban, được dùng làm thuốc chữa sốt, giải độc, viêm hạnh nhân (viêm VA), cam tẩu mã; chữa viêm lợi chảy máu...
Liều dùng: 2 - 8g. Thanh đại trong đông y được xếp vào nhóm thuốc thanh nhiệt giải độc, có tác dụng hạ sốt và kháng khuẩn rất tốt. Trong đó nổi bật nhất, được biết đến nhiều nhất với các bài thuốc trị quai bị và ban đỏ.
Thanh đại còn có tên khác là Bột chàm. Tên khoa học: Indigo Naturalis (bột màu xanh tự nhiên). Thanh đại là sản phẩm được điều chế từ nhiều cây: Chàm mèo: Strobilanthes cusia Bremek., họ Ô rô (ACANTHACEAE); chàm: Indigofera tinctoria L., họ Đậu (FABACEAEe); Bản lam căn: Isatis indigotica Fort. hoặc Isatis tictoria L., họ Chữ thập (BRASSICACEAE); Nghể chàm: Polygonum tinctorium Lour., họ Rau răm (POLYGONACEAE).
Cách bào chế
Theo Trung Y: dùng Thanh đại vào thuốc uống trong phải đánh tan vào trong nước rồi chắt lấy thứ nước trong ở trên, bỏ thứ lắng đọng ở dưới, đó là chất vôi đá, nhiều quá độc. Nếu dùng vào thuốc chữa ngoài không cần phải thủy phi.
Theo kinh nghiệm Việt Nam: Thủy phi, bỏ phần nhẹ nổi ở trên, bỏ cả phần nặng nằm dưới, chỉ lấy phần ở giữa. Để lắng, gạn lấy cặn, phơi khô tán bột dùng.
Bột chàm chế từ lá cây chàm nhuộm. Bột khô, mịn, xanh da trời, trong, bóng không lẫn tạp chất là tốt.Có người làm giả bằng một chất hóa học. Bột chàm thật cho vào tay xát mát, còn thứ giả không mát, không trơn.
Bảo quản: nên giữ ở bình đậy kín cho khỏi ẩm mốc, tránh ánh sáng.
Kiêng ky: bệnh trúng hàn và không có thực nhiệt, đều kiêng dùng.
BS.CII. HUỲNH TẤN VŨ
(còn nữa)
