Giữ "Xuân"

Mùa xuân khí trời ấm áp được coi là mùa vạn vật sinh sôi nảy nở.  Theo học thuyết ngũ hành, mùa xuân thuộc mộc ở phương Ðông, ứng với tạng can (gan) màu xanh. Y học cổ truyền cho rằng mùa xuân là mùa của mộc khí, đây là mùa can khí vượng, đồng thời tạng can dễ bị tổn thương. Trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu một số nguyên tắc chăm sóc sức khỏe ngày xuân.

Y học cổ truyền cho rằng, công năng của can chủ sơ tiết. Can có tác dụng thăng phát, điều tiết, làm cho sự vận hành các phủ tạng khác được thông suốt. Nó chủ quản về thư giãn và điều đạt khí cơ phân bố toàn thân. Nếu can khí sơ tiết, điều đạt thất thường, khí cơ không thư thái, có thể gây nên bệnh tật. Can khí uất kết thường dễ cáu, sườn ngực đầy tức, đau đầu, kinh nguyệt rối loạn. Nếu can khí thăng phát thái quá là can dương thượng cang sẽ thấy đầu váng, đau đầu, đỏ mắt, ù tai, điếc tai. Nếu can dương cang cực mà hóa hỏa sinh phong, tức có thể sinh hàng loạt chứng của trúng gió. Can khí thăng phát không đủ, cũng gây ra các chứng váng đầu, mất ngủ, tinh thần hoảng hốt. Do đó, ngày xuân chúng ta cần giữ cho tinh thần luôn được thoải mái, lạc quan, không quá phấn khích, đồng thời tránh trạng thái u uất, phiền não.

Ngày xuân nên năng đến những nơi có nhiều màu xanh. Can trong ngũ sắc là màu xanh. Các nghiên cứu hiện đại cho thấy rằng màu xanh lá cây có tác dụng ổn định tinh thần, điều hòa huyết áp và duy trì huyết áp bình thường của cơ thể. Những nơi rộng rãi thoáng đãng, môi trường trong lành có tác dụng tốt cho việc dưỡng can. Việc tham gia các phong trào “Tết trồng cây” với mục đích làm cho đất nước thêm xanh, cải thiện môi sinh, bảo vệ môi trường, cũng là một hoạt động rất tốt để cải thiện hoạt động tạng can.

Can chủ tàng huyết: Can có công năng chứa giữ huyết dịch và điều tiết lưu lượng huyết. Can chủ cân, tinh hoa của can phô ra ở móng tay, móng chân. Can chủ quản hoạt động của gân, chi phối hoạt động của bắp thịt và khớp xương trong toàn thân. Gân nhờ vào can huyết nuôi dưỡng, nếu can huyết bất túc không nuôi dưỡng được gân sẽ sinh ra đau gân, tê dại, khó co duỗi, co quắp. Kiên trì luyện tập có tác dụng thư cân hoạt lạc, có lợi cho can. Mỗi người nên dựa vào tình trạng thể chất của mình, chọn chương trình tập thể dục thích hợp. Buổi sáng, buổi tối và ngày nghỉ, bạn có thể đi dạo qua những con đường mòn cỏ, công viên, hoặc đi đến vùng ngoại ô chạy bộ, bơi lội, câu cá, tập yoga, thái cực quyền, đắm mình trong thiên nhiên.

Day bấm huyệt kinh can cũng có tác dụng dưỡng can. Hằng ngày trước khi đi ngủ bấm một số huyệt sau (mỗi huyệt 2 - 3 phút) có tác dụng tốt với can:

Đại đôn: Tại đốt thứ nhất ngón chân cái, cách bờ ngoài gốc móng khoảng 0, 1 thốn (0,2cm).

Thái xung: Sau khe giữa ngón chân 1 và 2, đo lên 1,5 thốn, huyệt ở chỗ lõm tạo nên bởi 2 đầu xương ngón chân 1 và 2.

Tam âm giao: Ở sát bờ sau - trong xương chày, bờ trước cơ gấp dài các ngón chân và cơ cẳng chân sau, từ đỉnh cao của mắt cá chân trong đo lên 3 thốn.

Duy trì chế độ ăn uống một cách thích hợp: Y học cổ truyền cho rằng, tỳ vị là gốc của hậu thiên, là nguồn sinh hoá khí huyết của cơ thể. Tỳ vị vượng thịnh thì cơ thể khỏe mạnh và sống lâu. Nhưng vào mùa xuân can khí làm chủ, can thuộc mộc, tỳ thuộc thổ. Theo học thuyết Ngũ hành, mộc khắc thổ cho nên mùa xuân can khí vượng thịnh dễ làm hại tỳ vị, ảnh hưởng không tốt đến chức năng tiêu hóa và hấp thu của cơ thể. Đồ ăn nên thanh đạm và đa dạng. Thức ăn béo ngậy thường khó tiêu, khó hấp thu và dễ gây cảm giác ngấy chán khiến người ta cảm thấy mệt mỏi, đầy bụng, chậm tiêu. Nên ăn nhiều rau quả tươi vốn chứa nhiều vitamin và các nguyên tố vi lượng là hết sức cần thiết để duy trì chức năng bình thường của các tạng phủ trong hoạt động trao đổi chất.

Đảm bảo giấc ngủ là rất quan trọng: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng giấc ngủ giúp cho con người tự điều chỉnh hoạt động của toàn bộ hệ thống thần kinh. Trong giấc ngủ chất lượng cao xảy ra một loạt các thay đổi sinh lý và sinh hóa có lợi cho cơ thể, giúp tiêu trừ bệnh tật kéo dài tuổi thọ. Y học cổ truyền cho rằng can tàng huyết, khi ngủ huyết quay về can. Các nghiên cứu y học hiện đại đã chứng minh rằng dòng máu của gan trong khi ngủ tăng gấp nhiều lần, có lợi cho việc tăng cường các chức năng của các tế bào gan, tăng cường khả năng giải độc và đẩy nhanh sự trao đổi chất của protein, axit amin, đường, chất béo, vitamin và chất dinh dưỡng khác, để duy trì môi trường bên trong ổn định, tăng khả năng chống lại bệnh tật.

(TS.BSCKII. Dương Trọng Nghĩa)