Trong Đông y, Phan tả diệp có vị đắng, tính hàn, vào kinh đại tràng có tác dụng tiêu tích trệ, chướng bụng do đại tiện không tiêu, nhuận tràng, hỗ trợ đẩy lùi táo bón.
Phan tả diệp được biết đến với công dụng nhuận tràng trong bài thuốc của người Ai Cập từ 3.500 về trước. Sau đó được lưu hành rộng rãi trong các nước châu Âu và châu Á, trở thành một vị thuốc điển hình trong cả Đông y và Tây y.
Đây vốn là một loài thực vật lá chét, thuộc chi Cassia bao gồm Cassia angustifolia Vahl và Cassia acutifolia Del, họ Ðậu (FABACEAE). Cây C.angustifolia có nguồn gốc từ Ả Rập. Còn C.acutifolia có nguồn gốc từ Châu Phi. Hiện nay, Phan tả diệp được trồng ở một số nước như Udơbekistan, Tatgikistan. Ở nước ta, Phan tả diệp có mặt ở nhiều vùng như Phú Yên, Ninh Thuận, Hà Nội, SaPa.
Cây có chiều cao khoảng tầm 50-100cm, lá kép lông chim chẵn, hoa vàng mọc thành chùm, quả dẹt trong chứa 6-8 hạt hình trứng dẹt màu nâu.
Tuy nhiên hầu như chỉ có lá của Phan tả diệp được áp dụng làm vị thuốc (quả ít được dùng). Cây đủ lớn, người ta thu hái cành lá, tuốt lấy lá chét phơi khô hoặc sấy ở nhiệt độ 40-50 độ C, sau đó bảo quản nơi khô ráo để dùng dần.
Cách sử dụng Phan tả diệp khô rất đơn giản:
- Để nhuận tràng, làm mềm phân, chống táo bón: hãm mỗi lần 3-4g lá Phan tả diệp khô vào nước đun sôi tầm 5 phút, gạn lấy nước, uống ấm ngày 1 lần vào buổi sáng, trước bữa ăn.
- Để gây xổ mạnh, trị đại tràng thực nhiệt, phân táo kết nhiều: có thể dùng 5-7g hãm tương tự như trên.
- Trường hợp muốn tăng nhẹ nhu động ruột, giúp cho tiêu hóa được tốt: chỉ cần hãm 1-2g/ngày, sau khi uống, khoảng 6-7 tiếng là có tác dụng.
Ngoài tác dụng nhuận tràng, trị táo bón hiệu quả, Phan tả diệp còn có tác dụng giảm cân giữ dáng; tẩy ruột, hạ men gan, lọc máu và tẩy độc trong gian; hỗ trợ điều trị bệnh ung thư gan và xơ gan.
Những người nên dùng Phan tả diệp:
- Những người thường xuyên bị táo bón,
- Người phải ngồi văn phòng nhiều, ít vận động
- Người ăn uống không tiêu, đầy bụng do tích trệ.
- Những người cao tuổi mà tân dịch ở đại tràng khô kiệt, đặc biệt vào mùa đông, thời tiết hanh khô, độ ẩm không khí thấp, cơ thể dễ thiếu nước khiến tình trạng táo bón trở nên nghiêm trọng; hoặc những ngày tết thời tiết khô hanh kết hợp với các món ăn có tính cay nóng, uống rượu bia nhiều… làm tăng nguy cơ táo bón, men gan tăng cao.
