Xa tiền thảo chỉ toàn bộ cây Xa tiền thuộc loài cỏ sống lâu năm, thuộc họ Xa tiền (hay còn gọi Mã đề). Theo quan niệm của Đông y thì Xa tiền thảo có vị ngọt, tính hàn, nhập các kinh của thận, can, phế; có công dụng lợi thủy thông lâm, trừ thấp, chỉ tả, giúp mát gan sáng mắt, thanh phế hóa đờm. Thần Nông bản thảo kinh nói rằng Xa tiền chủ về khí lung (bí đái do khí bế), chỉ thống, lợi thủy đạo, thông tiểu tiện, trừ thấp tý. Còn Bản thảo cương mục cho rằng Xa tiền có công dụng giải nhiệt tiểu tràng, chữa dứt tả lị do thử thấp. Dược tính luận thì viết Xa tiền bổ cho ngũ tạng, giúp sáng mắt, lợi tiểu tiện, thông ngũ lâm. Dưới đây là câu chuyện về sự tích tên gọi cây thuốc này.
Thời Tây Hán có vị danh tướng tên là Mã Vũ, trong một lần xuất quân tới vùng biên ải chinh chiến bị quân địch vây hãm trong vòng sáu tháng liền, ròng rã sáu tháng ấy thời tiết nóng nhiệt không có lấy một giọt mưa. Do ăn uống kham khổ, thiếu lương thực và thiếu nước, đói khát đan xen khiến cho Mã Vũ bụng trướng đau, đi tiểu ra máu, nhỏ giọt buốt nhói vô cùng khó chịu. Vị lang y đi theo phục vụ đoàn quân chẩn đoán đó là chứng tiểu tiện ra máu (niệu huyết) nhưng khổ nỗi không có thuốc thang chữa trị nên đành bó tay.
Một hôm có một người trông nom ngựa tên là Trương Dũng đem đến một nhành cỏ muốn yết kiến tướng quân. Mã Vũ cho gọi vào trướng hỏi nguyên do sự tình. Trương Dũng nói: “Bầy tôi là kẻ trông nuôi ngựa, qua quan sát bầy tôi để ý thấy trong đám ngựa có một số con nước tiểu trong suốt, ăn uống tốt, còn một số không ăn, không khát thì đi tiểu ngắn, đỏ và ít. Sở dĩ những con ngựa ăn uống tốt là do chúng thường ăn loại cỏ mọc phía trước xe (xa tiền). Bầy tôi đã nhổ loại cỏ này cho những con ngựa nhuốm bệnh ăn thì kết quả sau hai ngày đám ngựa bệnh này đều khỏi cả. Bầy tôi còn thử dùng loài cỏ này bằng cách đem sắc thành nước cho một số phu tạp dịch có bệnh uống, thì bệnh tình của họ cũng đã chuyển biến tốt rồi”. Mã Vũ tướng quân nghe xong vô cùng vui mừng bèn ra lệnh cho thuộc hạ đi nhổ loài cỏ này về chữa bệnh. Kết quả là binh sĩ mắc bệnh niệu huyết sau hai ngày uống nước cỏ sắc bệnh tình liền thuyên giảm.
Mã Vũ hỏi Trương Dũng: “Loài cỏ này lấy từ đâu vậy?”. Trương Dũng thưa: “Tướng quân không thấy đó sao, chính là ở phía trước cỗ xe lớn đó”. Mã Vũ bèn phá lên cười: “Thật là trời giúp ta rồi, cho nên mới ban cho cỏ ở trước xe (xa tiền thảo) vậy !”
Thế là từ đó loài cỏ ấy được gọi là “Xa tiền thảo” còn hạt của nó thì được gọi là “Xa tiền tử”.
Vi Anh (CTQ số 111)
