Theo y học cổ truyền, Thiên môn đông có vị ngọt, đắng nhẹ, tính hàn; quy vào hai kinh phế, thận. Có công năng tư âm, nhuận táo, thanh phế, chỉ khái, hoá đàm, sinh tân. Chủ trị ho khan do phế táo, tân dịch thương tổn, miệng háo khát, đại tiện táo kết.
Mô tả:
Cây Thiên môn đông còn gọi là Thiên đông, Thiên môn, là loại dây leo sống lâu năm dài 1-2m. Rễ củ hình thoi mọc thành chùm. Thân mang nhiều cành, có ba cạnh, dài nhọn, hình lưỡi liềm nom như lá. Lá thật nhỏ như vẩy. Hoa nhỏ màu trắng, mọc ở nách lá. Mùa ra hoa tháng 5. Quả mọng màu đỏ khi chín. Cây thường mọc hoang và cũng thường được trồng ở nhiều nơi để làm thuốc.
Bộ phận dùng và thu hái:
Rễ (củ) của Thiên môn đông. Thu hái rễ củ vào mùa khô, đem về loại bỏ rễ con, tẩm ướt nước cho mềm, không ngâm lâu hoặc đồ chín, rút bỏ lõi, thái mỏng, phơi hoặc sấy khô.
Một số bài thuốc thường dùng:
Bài 1: Chữa ho do nhiệt, đờm đặc, ho lâu ngày: Thiên môn đông, Mạch môn đông mỗi thứ 20g; Bách bộ 12g; Trần bì, Cam thảo mỗi thứ 8g. Tất cả cho vào ấm đổ ngập nước (khoảng 750ml), sắc nhỏ lửa 20 phút, chia 3 lần uống trong ngày sau khi ăn 1 giờ. Dùng liền 1 tuần.
Bài 2: Chữa chảy máu cam do nóng: Thiên môn đông, Sinh địa mỗi vị 30g. Tất cả rửa sạch cho vào ấm đổ 650ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml, chia 3 lần uống trong ngày. Uống 10 ngày hoặc dừng khi các triệu chứng thuyên giảm.
Bài 3: Hỗ trợ đái tháo đường, tiêu khát: Thiên môn, Mạch môn, Ngũ vị tử (lượng bằng nhau) nấu thành cao, thêm ít mật ong để dùng dần, mỗi lần uống 20ml, ngày 3 lần sau khi ăn 1 giờ.
Bài 4: Chữa suy nhược cơ thể sau ốm dậy, người mệt mỏi: Thiên môn đông 10g, thục địa 10g, nhân sâm 4g. Tất cả rửa sạch cho vào ấm đổ 650ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml, chia 3 lần uống trong ngày sau khi ăn 1 giờ.
Bài 5: Trị các chứng ho thể nhiệt mạn tính: Thiên môn đông, Khoản đông hoa, Tang bạch bì (tẩm mật sao), Tỳ bà diệp, Hạnh nhân, Qua lâu nhân, Tử uyển, Bối mẫu mỗi thứ 12g. Tất cả rửa sạch cho vào ấm đổ 650ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml, chia 3 lần uống trong ngày sau khi ăn 1 giờ. 10 ngày 1 liệu trình.
Bài 6: Chữa nhiệt miệng: Thiên môn, Mạch môn đều bỏ lõi, Huyền sâm cùng lượng 12g. Tất cả rửa sạch cho vào ấm đổ 650ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml, chia 3 lần uống trong ngày sau khi ăn 1 giờ. Dùng liền 1 tuần.
Theo: BS. Nguyễn Thúy Anh
