Tiên linh tỳ còn có tên Dâm dương hoắc, Dương giác phong... Vị thuốc là cành và lá đã phơi hay sấy khô của nhiều loài Dâm dương hoắc (Epimedium sp.), họ Hoàng liên gai (BERBERIDACEAE). Tiên linh tỳ có chứa flavonoid, saponozid, alkaloid, polysaccharid, tinh dầu, phytosterol, sinh tố E. Dịch chiết có tác dụng tương tự andostrogen, có tác dụng làm hưng phấn, tăng bài tiết tinh dịch, hạ huyết áp, hạ đường huyết, tăng khả năng miễn dịch, tăng khả năng thực bào ức chế một số vi khuẩn (liên cầu, phế cầu, tụ cầu).
Theo Đông y, Tiên linh tỳ vị cay ngọt, tính ôn; vào can, thận. Có tác dụng bổ thận tráng dương, cường kiện cân cốt, khu phong trừ thấp. Dùng cho người thận dương hư, sợ lạnh, tay chân lạnh, đau lưng, mỏi gối, tê bại tay chân, liệt dương di tinh, phụ nữ tăng huyết áp ở thời kỳ mãn kinh, người cao tuổi suyễn khái. Liều dùng 10-20g/ngày bằng cách nấu, sắc, ngâm...
Một số đơn thuốc có dâm dương hoắc:
Ấm thận tráng dương:
Bài 1: Tiên linh tỳ 1.000g, Rượu trắng 10 lít. Các vị ngâm trong 1 tháng. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20ml. Trị liệt dương, bán thân bất toại, thận dương suy kém, lưng đau, tiểu vặt không nhịn được.
Bài 2: Tiên linh tỳ 100g, Tiên mao 100g, Ngũ gia bì 100g, Long nhãn 100g, Rượu trắng 2.000ml. Các vị ngâm 15-20 ngày. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20-30ml. Chữa liệt dương.
Trừ thấp giảm đau:
Bài 1: Tiên linh tỳ 20g, Uy linh tiên 12g, Thương nhĩ tử 8g, Quế chi 8g, Xuyên khung 8g. Sắc uống. Trị đau nhức do phong thấp hoặc hàn thấp, chân tay co quắp tê cứng.
Bài 2: Tiên linh tỳ 30g, Ba kích 30g, Kê huyết đằng 30g, Rượu 1.000ml, Đường phèn 60g. Ngâm sau 7 ngày là dùng được.
Trị suy nhược thần kinh ở phụ nữ tiền mãn kinh mỏi mệt, đau lưng, hay hốt hoảng lo âu: Tiên linh tỳ 15g, Bách hợp 15g, Tiểu mạch 30g, Đại táo 20g, Cam thảo 6g. Sắc lấy nước uống trong ngày.
Viêm khí phế quản mạn tính, hen suyễn dài ngày: Tiên linh tỳ tán mịn 6g. Uống với nước sắc tiên linh tỳ 20g.
Món ăn thuốc có tiên linh tỳ:
Bài 1: Tiên linh tỳ 25g, thịt dê 200g. Thịt dê thái miếng, cho chút rượu vào, trộn đều; cùng lá tiên linh tỳ, thêm ít muối, hầm nhừ, thêm muối gừng, hành, gia vị vừa ăn. Dùng cho nam giới thiểu năng dục tính, tinh trùng ít, hoạt lực kém, liệt dương di tinh; người cao tuổi cơ thể suy nhược đau lưng mỏi gối, yếu tay chân.
Bài 2: Tiên linh tỳ 15g, Tiên mao 15g, Tang thầm 15g, Hoài sơn 15g, Thỏ ty tử 15g, Hoàng tinh 15g, Thục địa 15g, Sơn thù 12g, thận dê 2 quả. Sắc các vị thuốc lấy nước bỏ bã; thận dê rửa sạch, thái lát, hầm với nước sắc thuốc. Ăn cả nước lẫn cái, chia 2-3 lần trong ngày. Dùng làm thuốc bổ thận cho người cao tuổi.
Kiêng kỵ: Người mắc chứng liệt dương do thấp nhiệt, có âm hư hỏa vượng không được dùng.
BS. Tiểu Lan
