Tỳ bà diệp còn gọi lá cây Tỳ bà, lá Nhót tây, là lá phơi khô của cây Tỳ bà (Nhót tây). Trong lá có saponin, acid ursolic, acid oleanic, caryophylin, vitamin B…
Theo Đông y, Tỳ bà diệp vị đắng, tính hàn; vào kinh phế và vị. Có tác dụng mát phổi, thanh phế, giáng khí, hoá đờm, chữa ho; còn có tác dụng mát dạ dày (thanh vị), chống nôn. Liều dùng: 8-12g. Sau đây là một số bài thuốc trị bệnh từ Tỳ bà diệp:
Mát phổi, chữa ho: Dùng khi ho do phế nhiệt, cũng có thể phối hợp với thuốc có tính ôn để chữa ho do lạnh.
Bài 1: Lá Tỳ bà 12g, quả Dành dành 12g, Hoàng liên 8g, Hoàng bá 8g, Cam thảo 4g, vỏ rễ dâu 12g, sa sâm 12g. Sắc uống. Chữa ho, đờm vàng đặc, rêu lưỡi vàng, miệng đắng, họng khô ráo.
Bài 2: lá Tỳ bà 20g, Tía tô 20g. Sắc uống. Chữa ho do cảm lạnh.
Bài 3: lá Tỳ bà 1.000g, Mật ong 500g. Đun lá Tỳ bà với 4.000ml nước, bỏ bã, cô đặc. Thêm Mật ong, cô lại còn 2.000g, cho vào lọ. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ (30ml). Chữa viêm phế quản mạn tính, ho lâu ngày không khỏi.
Bài 4: Tỳ bà diệp 12g, Tang bạch bì 8g, Hoàng liên 4g, Hoàng bá 4g, Nhân sâm 4g, Cam thảo 4g. Sắc uống. Chữa ho do phong nhiệt.
Bài 5: lá Tỳ bà 125g, Bách bộ 125g, rễ Cỏ tranh 125g, Xơ quả mướp 20g, Tỏi củ 63g. Rửa sạch các loại thuốc, đun với 2.500ml nước, bỏ bã, cô lại còn độ 500ml. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ. Chữa ho gà.
Bài 6: Tỳ bà diệp 20g, Khoản đông hoa 10g, Cam thảo 5g. Sắc uống. Chữa ho, viêm khí quản mạn tính.
Mát dạ dày, chống nôn: Dùng khi nôn, nấc do nóng trong dạ dày (vị nhiệt).
Bài 1 - chè thuốc Tỳ bà: lá Tỳ bà 12g, Đảng sâm 12g, Bán hạ 12g, Phục linh 12g, hạt Cau 12g, rễ Cỏ tranh 12g, Gừng tươi 8g. Sắc uống.
Bài 2: Tỳ bà diệp 12g, Trúc nhự 12g, Lô căn 12g, Chích cam thảo 6g. Sắc uống. Trị nôn và buồn nôn do vị nhiệt
Chữa chảy máu cam: lá Tỳ bà lau sạch lông, sao vàng, tán nhỏ. Ngày 2 lần, mỗi lần dùng 4 - 8g, uống với nước chè.
Trị cảm nắng, đầu váng mắt hoa: Tỳ bà diệp 10g, Cam thảo (chích) 20g, Đinh hương 10g, Hậu phác 10g, Hương nhu 15g, Mạch môn 20g, Bạch mao căn 20g, mộc qua 20g, Trần bì 10g, Gừng tươi 3 lát. Tán bột, mỗi lần dùng 10 - 15g hay sắc uống.
Lưu ý: Khi dùng lá Tỳ bà phải sát chải sạch lông. Muốn dùng chống nôn thì tẩm Gừng, nướng. Chữa ho lâu ngày thì tẩm Mật ong, nướng.
Kiêng kỵ: Người bị nôn và ho do lạnh không nên dùng.
Lương y Thảo Nguyên
