Cây Vẩy ốc còn gọi cây Trâu cổ, cây Xộp... Tên khoa học: Ficus pumila L. Họ Dâu tằm.
Cây Trâu cổ mọc hoang ở nhiều nơi, được trồng cho bám lên tường hay cây to để làm cảnh hay che mát. Bộ phận dùng làm thuốc là quả (Bị lệ thực, Lương phấn quả, Vương bất lưu hành); cành mang lá; quả non phơi khô (Bị lệ lạc thạch đằng).
Theo Đông y, quả Trâu cổ có vị ngọt, tính mát, tác dụng tráng dương, cố tinh, lợi thấp, thông sữa. Thân và rễ vị hơi đắng, tính bình, tác dụng khu phong, hoạt huyết, giải độc. Lá có vị hơi chua chát, tính mát, tác dụng tiêu thũng giải độc.
Quả Trâu cổ dùng làm thuốc bổ, chữa di tinh, liệt dương, đau lưng, lỵ lâu ngày, kinh nguyệt không đều, viêm tinh hoàn, phong thấp, ung thũng, thoát giang (lòi dom), tắc tia sữa, đái ra dưỡng chấp; được dùng thay vị thuốc “Vương bất lưu hành”. Thân và rễ dùng chữa phong thấp tê mỏi, sang độc ung nhọt và kinh nguyệt không đều. Lá chữa viêm khớp xương, nhức mỏi chân tay, đòn ngã tổn thương, mụn nhọt, đinh sang ngứa lở.
Trâu cổ có tác dụng bổ khí huyết nên còn dùng thay vị Hoàng kỳ trong một số đơn thuốc.
Bài thuốc có Trâu cổ:
Chữa tắc tia sữa, sưng vú, ít sữa: quả Trâu cổ 40g, Bồ công anh 15g, lá Mua 15g. Sắc uống. Kết hợp lấy lá Bồ công anh giã nhỏ, cho ít Dấm, chưng nóng chườm hay đắp ngoài.
Chữa đau xương, đau người ở người già, làm thuốc bổ, điều kinh, giúp tiêu hóa: dùng cao quả Trâu cổ: quả chín thái nhỏ, nấu với nước, lọc bỏ bã, cô thành cao. Ngày uống 5 - 10g.
Rượu bổ chữa di tinh liệt dương: cành và lá, quả non Trâu cổ phơi khô 100g, Đậu đen 50g. Xay thô 2 vị thuốc, ngâm với 250ml rượu trắng trong 10 ngày là được. Ngày uống 10 - 30ml.
Chữa thấp khớp mạn tính: cành lá Trâu cổ 20g, rễ Cỏ xước 20g, Phục linh 20g, rễ Tầm xuân 20g, dây Rung rúc 12g, Thiên niên kiện 10g, rễ Gấc 10g, lá Lốt 10g, dây Đau xương 10g, Tang chi 10g. Sắc 2 lần, lấy khoảng 400ml nước thuốc, cô thật đặc. Hòa với rượu, chia uống 3 lần trong ngày.
Thanh nhiệt giải khát: quả Trâu cổ chín, rửa sạch, xay nghiền nát, cho vào túi vải, ép lấy nước. Nước để yên sẽ đông lại như thạch; thái sợi, thêm đường, nước đá và hương liệu vào uống.
TS. Nguyễn Đức Quang
