Cây Sả vốn là thứ gia vị quen thuộc trong gian bếp của nhiều nhà. Tuy nhiên, mọi người chỉ đơn giản nghĩ là cho Sả để món ăn thêm hương vị hấp dẫn cũng như tạo mùi thơm cho thức ăn mà ít biết rằng Sả có rất nhiều tác dụng, đặc biệt trong y tế, dược phẩm và hương liệu phục vụ đời sống.
Cây Sả chủ yếu chứa tinh dầu citral, citronellol và geraniol; ngoài ra có một số tinh dầu khác có mùi thơm khác nhau, tùy theo từng loài Sả. Tinh dầu Sả được dùng làm thuốc trợ tiêu hoá, đuổi muỗi, làm nước hoa, xà phòng thơm.
Theo Đông y, Sả vị cay tính ấm; vào phế, vị. Có tác dụng tiêu thực, lợi thuỷ, chỉ khái. Trị ăn kém chậm tiêu, viêm đường tiết niệu, tiểu dắt tiểu buốt, viêm khí phế quản, viêm họng, ho có đờm. Hằng ngày dùng 8 - 20g dạng tươi; có thể nấu, hãm, ướp.
Bài thuốc chữa bệnh có Sả:
Nồi nước xông cảm cúm, sốt, nhức đầu: lá Sả, lá Tre, Cúc tần, lá Bưởi, Hương nhu mỗi loại 50g… Nấu nước xông.
Nước gội đầu: lá Sả 50g, Mần trầu 50g, Bồ kết 5 quả. Nấu nước gội đầu, làm trơn tóc sạch gàu, phòng tránh bệnh về tóc và da đầu.
Trị tiêu chảy: rễ Sả, củ Gấu, vỏ Rụt, vỏ Quýt, Hậu phác mỗi vị 6-12g. Sắc uống trong ngày.
Chữa chàm trẻ em: rễ Sả 30-50g. Giã nát xát vào vết chàm.
Chữa đầy bụng, đau bụng: tinh dầu Sả 3 - 6 giọt nhỏ vào cốc nước rồi uống.
Món ăn thuốc có Sả:
Ốc xào củ sả ngó sen: Ốc hương (hoặc Ốc nhồi) 2kg, Ngó sen 200g, củ Sả 2 - 3 củ (khoảng 20 - 30g, cả lá). Ốc ngâm, rửa sạch, luộc chín, đập khêu lấy thịt Ốc; thêm ít gừng, ớt xanh và các gia vị khác đem ướp trộn đều với Ốc, để trong 10 - 15 phút. Ngó sen ngâm chua thái lát để sẵn; sả đập thái vụn. Chuẩn bị thêm nước sốt có gừng tỏi chanh tiêu ớt và Ngó sen ngâm chua. Đem Ốc đã ướp gia vị sả gừng ớt xào lại trên chảo, đổ ra bát, đổ nước sốt lên mặt bát đĩa ốc vừa xào là được. Món này tốt cho người viêm gan vàng da, viêm đường tiết niệu, ho viêm họng.
Bò nướng ướp Sả: thịt bò 1kg, sả 3 - 5 củ (cả lá non), Hành tây 1 củ, lá Lốt và Xương sông vừa đủ. Thịt bò lau khô thái mảnh dài 8cm, ngang 4cm để sẵn; Sả băm nát vụn, cùng bột tiêu, Tỏi củ giã nát, Dầu vừng, bột càri, xì dầu liều lượng thích hợp, trộn đều với thịt bò, ướp trong 30 - 50 phút. Hành tây thái lát nhỏ, lá lốt, xương sông rửa sạch. Đặt từng miếng thịt bò đã ướp trên thớt hoặc khay, cho hành tây, lá lốt xương sông vào giữa và cuộn lại đem nướng trên lửa than. Ăn cùng với nước chấm gừng tỏi, dưa leo, khế chua và các loại rau xa lát. Món này rất tốt cho người ăn kém chậm tiêu, viêm gan vàng da, viêm khí phế quản.
Cá nấu sả: Cá lóc (cá quả) 1 - 1,5kg, sả 3 - 5 củ, Khoai lang, Khoai tây, Cà chua mỗi thứ 1 - 3 củ quả, Gừng tươi 1 củ. Cá làm sạch cắt khúc, ướp với nửa gói càri và Sả đập giập băm nhỏ, ít muối mắm, đường, hành, tỏi; Khoai lang, Khoai tây gọt vỏ thái lát to (2x4cm), Cà chua bổ đôi, Gừng đập giập. Cho cá lóc đã ướp vào rán qua, cho khoai và cà chua vào xào, thêm nước, gia vị, hầm nhừ. Món ngon, rất tốt cho người phù nề, vàng da, ho sốt...
Ếch ướp sả xào lăn: ếch 1kg, sả 2 - 3 củ. Ếch làm sạch, chặt làm 3 để ráo nước, ướp thịt ếch với sả đã băm nhỏ, thêm bột càri, muối, tiêu, dầu vừng và gia vị, trộn đều, để khoảng 15 - 30 phút. Chuẩn bị thêm mùi tàu, cà, ớt, gừng, tỏi tươi, lạc rang giã vụn, mắm và gia vị thích hợp. Để chảo nóng, đun sôi dầu rán, cho ếch vào xào nhanh tay to lửa cho chín, cho mùi tàu, cà, ớt, gừng, tỏi gia vị (có thể thêm cần tây, hành tây, cà rốt, cà chua, củ niễng...), cho ít nước, đun chín nhừ, nước sánh lại. Món ngon, thích hợp với người phù nề, suy nhược cơ thể, sốt nóng.
TS. Nguyễn Đức Quang
