Vấn đề ăn uống trong y học cổ truyền được nói đến trong thực dưỡng trong đó ăn uống có vai trò bổ sung cho phần “tinh” trong tam bảo (3 bảo vật quí nhất của con người là: Tinh, Khí, Thần). Cũng như các vị thuốc, thức ăn cũng được phân loại theo tính âm dương. Những thức ăn có màu tối, đen, đục, chua đắng, mặn, lạnh, mát... thuộc âm. Những thức ăn có màu đỏ, vàng, xanh, trắng, trong, cay, the, ngọt, nóng... thuộc dương.Việc tạo sự quân bình âm dương trong ăn uống sẽ giúp thân thể khỏe mạnh.
Ăn uống để nuôi dưỡng cơ thể
Vệ sinh thực phẩm, phối hợp thức ăn, gia công chế biến, loại thức ăn, cách thức và thời gian ăn uống như ăn đúng giờ, ăn chậm nhai kĩ, không nên ăn quá đói hay quá no, dễ gây thực trệ, tổn thương chức năng vị tràng hoặc có thể gây các bệnh khác.
Vấn đề ăn uống không điều độ được gọi là “Ẩm thực thất điều” là nguyên nhân gây bệnh thuộc nhóm bất nội ngoại nhân trong Y học cổ truyền... Y học cổ truyền cũng khuyên người ta không nên ăn món gì đó quá nhiều sẽ gây mất cân bằng âm dương, sẽ phát sinh bệnh tật.
Trong Y học cổ truyền không ghi nhận các món ăn không nên dùng kèm với nhau, mà chỉ khuyên những món nào không phù hợp với thể trạng của từng người, như người bị mắc chứng hàn không nên ăn các món có tính chất sống, lạnh vì đông y đề cập “hàn ố hàn tắc tử”, cũng như khi người nhiệt không dùng thức ăn đồ uống gây nóng “nhiệt ố nhiệt tắc cuồng”.
Không dùng kèm với nhau có ghi nhận trong lĩnh vực thuốc Y học cổ truyền: có những loại thuốc nếu dùng chung có thể gây tác dụng phụ, giảm tác dụng của nhau, thậm chí gây độc. Do vậy, y học cổ truyền quy định một số loại thuốc không được dùng chung thông qua cách kê đơn thuốc thể hiện sự suy nghĩ của thầy thuốc đối với người bệnh, là sự tính toán, cân nhắc trong các thế trận dàn ra để tấn công và phòng thủ trên cơ sở đánh giá đúng thể trạng của người bệnh và thuốc men có được của thầy thuốc.
Một đơn thuốc phải đạt được các yêu cầu chính sau đây:
Thể hiện rõ ràng đường lối điều trị là điều hòa âm dương thủy hỏa, khí huyết để phục hồi chức năng sinh lý bình thường của cơ thể, cân nhắc giữa hai khâu:
- Cân nhắc giữa hư thực:
Bệnh đang tiến triển (tà khí thực) mà cơ thể người bệnh còn khỏe (chính khí thực) thì công tán bệnh tà là chính.
Bệnh đang tiến triển (tà khí thực) mà cơ thể người bệnh hư yếu (chính khí hư) thì vừa công tán bệnh tà vừa bổ chính khí.
Bệnh tà đã lùi (tà khí hư) mà cơ thể người bệnh hư yéu (chính khí hư) thì điều hòa cơ thể, bồi bổ chính khí.
Bảo đảm liều lượng cho vừa đủ tác dụng không nên quá nhiều mà cũng không nên quá ít.
Bảo đảm không có sự cấm kỵ
- Cấm kỵ khi có thai như Ba đậu (tả hạ), Tam thất, Tô mộc, Đào nhân, Hồng hoa (hoạt huyết), Xạ hương (phá khí), Nga truật, Thủy điệt (phá huyết), Phụ tử, Can khương, Nhục quế (đại nhiệt).
- Các vị thuốc tương phản lẫn nhau: Cam thảo chống Cam toại, Nguyên hóa, Hải tảo; Ô đầu phản Bối mẫu, Bán hạ, Bạch cập; Lê lô phản các loại Sâm, Tế tân, Bạch thược.
- Kiêng cữ khi uống thuốc: ví dụ khi uống thuốc ôn trung khử hàn (nóng, ấm) không ăn các đồ lạnh; dùng các thuốc kiện tỳ, tiêu đạo không nên ăn các chất béo, tanh: dùng thuốc an thần không nên ăn các chất kích thích như tiêu, ớt.
Áp dụng chặt chẽ các quy chế về thuốc độc Đông y.
Bảng A - Ba đậu sống, Ban miêu, Hoàng nàn, Mã tiền, Ô đầu, Phụ tử sống, Thạch tín.
Bảng B - Ba đậu chế, Hoàng nàn chế, Hùng hoàng (Asen sunfua - dùng ngoài), Khinh phấn (calomen), Mã tiền chế.
- Trên nguyên tắc “người nhiệt dùng thuôc hàn, người hàn dùng thuốc nhiệt”. Gặp người hàn phải tăng cường vị cay nóng, giảm bỏ vị mát; để bớt tính mát của các vị mát, nên đem sao vàng. Gặp người nhiệt phải tăng vị mát, đắng, chua, giảm bớt vị nhiệt; để tươi dùng
Như vậy, cả y học hiện đại và y học cổ truyền chưa ghi nhận các món ăn tương kỵ với nhau mà chỉ ghi nhận là tương kỵ với thuốc, hoặc thuốc tương kỵ với thuốc. Các món ăn có sự kết hợp lâu nay chúng ta vẫn sử dụng là an toàn và rất hợp khẩu vị. Trong chuyện ăn uống nên chú ý vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, cân bằng âm dương và tạo sự vui vẻ khi ăn, thưởng thức món ăn làm cho ta có cảm giác ngon hơn góp phần thi vị hơn trong cuộc sống và tăng cường sức khỏe.
BS.CKII. HUỲNH TẤN VŨ
