Trong bất cứ ngày lễ, tết nào, đồng bào Tây Nguyên đều có tục uống Rượu cần. Trong các loại Rượu cần của Tây Nguyên, rượu Bana nổi tiếng là ngon, sau đó mới là rượu của người Ê Đê và Xơ Đăng.
Mỗi dịp lễ lớn như lễ Bơ Mã, tết Cơm mới, người Tây Nguyên đều cử hành trọng thể tại nhà Rông (còn gọi là nhà làng). Họ đánh cồng chiêng, ca hát nhảy múa, ăn thịt trâu nướng, uống Rượu cần thoải mái. Trai gái trong làng ăn mặc nhiều trang phục hoa ren sặc sỡ và hát cho nhau nghe những bài hát tình tứ:
Anh ở bên này ghè rượu
Vít cần trúc cong cong như một nửa bầu trời
Thành một nửa trái tim mơ hồ gọi
Một nửa còn bên ấy bạn tình ơi!
Bên này trái tim, bên ấy trái tim
Vồng ngực nổi cồn trên miệng ché
Rượu chảy về hai bên men say còn ở giữa…
Muốn có rượu cần chỉ cần bỏ men vào cơm ủ trong ché (ghè) độ 4 – 5 hôm là thành rượu. Lúc nào uống thì đổ thêm nước lã vào, không phải cất rượu như kiểu nấu Rượu gạo của ta. Rượu càng để lâu, càng ngon. Có người còn chôn rượu xuống đất cả năm mới đem lên uống. Rượu cần có nhiều loại: Rượu thóc làm bằng thóc mới xay, rửa sạch, ngâm nước rồi trộn men để bỏ vào ché, xong lấy lá chuối bít chặt miệng ché, độ năm sáu hôm là dùng được; Rượu cơm làm bằng cơm ủ với men rồi bỏ vào ghè, hoặc bỏ một lớp cơm một lớp men; Rượu bắp, mì, kê hay bo bo cũng làm rượu cần theo cách trên. Đồng bào Bana dùng rễ cây Hiam đem giã nhỏ với Gừng, Ớt, trộn với gạo rồi viên thành từng viên lớn như quả trứng gà so. Mỗi ché rượu chỉ bỏ chừng vài viên men là đủ.
Uống rượu là cả một nghi thức quan trọng, không phải uống thế nào cũng được. Nếu có khách quý đến nhà thì uống rượu là cả một việc trang trọng, họ tin rằng rượu là của Trời (Yang) ban cho nên phải được quý trọng. Khi chủ nhà mang ché rượu đặt ra giữa nhà thì các nhà lân cận cũng đem rượu đến để chung vui với chủ nhà có khách. Các ché rượu được buộc chặt vào cột bằng gỗ hay bằng tre. Chủ nhà trịnh trọng mở miệng ché, cắm cây cần, múc nước lã đổ vào cho đầy rồi uống trước để tỏ lòng cảm ơn và cũng để cho khách biết rượu này không có thuốc độc. Phía khách, đáp lại bằng cách uống một ngụm rồi đổ đi vì theo tục lệ xưa để tránh bị đầu độc. Sau đó, chủ nhà thay mặt cả gia đình chúc khách dồi dào sức khoẻ, sống lâu, gặp nhiều may mắn… Chủ nhà, tay phải nắm lấy cần, tay trái đặt lên miệng ché lầm rầm khấu rằng: “Mách ỏ rạ, mách tổ ỏ rạ, quệ tam ỏ rạ”, có nghĩa là: Anh em vui vẻ mà ăn nhậu, xin anh em yêu thương nhau. Nếu bạn là khách từ đồng bằng lên chơi thì thật là:
Cao nguyên đất đỏ rừng xanh
Quây quần hũ rượu Thượng – Kinh chung cần
Rượu cần nhẹ, dễ uống nhưng không nên uống nhiều vì say rất lâu.
Caythuocquy.info.vn
